1. Czym jest filozofia prawa?

1.1. Filozofia vs. teoria prawa

Z perspektywy filozofii prawa („od filozofii do prawa”) prawo może być rozpatrywane w ujęciu:

  • ontologicznym
  • teoriopoznawczym
  • egzystencjalnym
  • historycznym
  • językowym
  • lub postmodernistycznym

Natomiast z perspektywy teorii prawa („od prawa do filozofii”) analizuje się m.in.

  • dystynkcje między prawem stanowionym a stanowiskami prawnonaturalnymi
  • podejmuje się dyskusje na temat roli wartości w obowiązywaniu prawa
  • pyta o stosunek pozytywizmu prawniczego do koncepcji prawnonaturalnych
  • toczy się spór o „realność prawa” (konceptualizm a realizm prawniczy)
  • a także o status i relacje między praktyką prawniczą a teorią i filozofią prawa

Według Eugeniusza Bautro filozofia prawa odnosi się do przyszłości, ujmuje przyszłą rzeczywistość prawną, natomiast teoria prawa odnosi się do stanu aktualnego, wyjaśnia prawo „tu i teraz”. Filozofię prawa jako dyscyplinę poszukującą „istoty prawa” (odnosząc się do prawa stanowionego), próbującą określić i racjonalnie wyrazić jego ideę, a także zrozumieć jej praktyczne znaczenie, konstytutywne dla podstaw norm państwowych, przedstawiał z kolei Antoni Peretiatkowicz. Jerzy Kalinowski uważa zaś, że filozofia prawa określa zasadnicze (ostateczne) przyczyny „zjawiska prawnego”, a teoria prawa analizuje pojęcia ogólne nauk prawnych. Zdaniem Grzegorza L. Seidlera teoria prawa to podstawa edukacji prawniczej, natomiast filozofia prawa to swoista peideia, wychowanie w określnym systemie wartości. Maria Szyszkowska, dookreślając przedmiot i charakter filozofii prawa, stwierdziła, że filozofia prawa „uwarunkowana poglądami aksjologicznymi, gnoseologicznymi, historiozoficznymi oraz filozofią człowieka poszukuje istoty zarówno prawa pozytywnego, jak i prawa natury, o ile wyraża przekonanie o istnieniu tego ostatniego prawa. Odnosi prawo stanowione do wyższych wartości, a zwłaszcza do sprawiedliwości.