3. Czym jest prawo w sensie filozoficznym?

3.2. Prawo naturalne

W kontekście dyskusji o przedmiot filozofii prawa istotnym staje się idea prawa natury (pełna treści filozoficznych i politycznych, ale także ideologicznych i światopoglądowych). Problem z rozumieniem prawa natury (naturalnego) najczęściej ujawnia się w przypadku rozważania opozycji: prawo naturalne–prawo pozytywne oraz prawo naturalne–prawo przyrody.

  • Należy zatem podkreślić, że „prawo natury (naturalne)” to nie prawa przyrody. Dlatego ze względu na wieloznaczność pojęcia „natura” w języku polskim częściej używa się określenia „prawo naturalne” (łac. ius naturalis) dla odróżnienia od praw przyrody (natury) w znaczeniu matematycznego przyrodoznawstwa (fizyczno-biologiczno-chemiczne prawa).

Prawo natury (naturalne) pełni niekiedy funkcję uzasadnionej negacji prawa pozytywnego, jest swoistym protestem wobec niesprawiedliwości legitymizowanej przez prawo stanowione, a tym samym przez tworzącą ową niesprawiedliwość legislację. Tym samym prawo natury (naturalne) manifestuje swą samoistność i niezależność od prawa pozytywnego, stanowionego przez państwo.

  • Można zatem uznać prawo za fundament życia państwowego, ekonomicznego, społecznego, gdyż potrzeba prawa natury jest nieodzowna dla człowieka poszukującego zagubionych wartości, sprawiedliwości i wolności, społecznej, ekonomicznej, politycznej.

Miejscem, w którym obowiązują owe wartości, jest kultura, gdyż to kultura umożliwia zaspokojenie potrzeb, pragnień i oczekiwań człowieka. Dokonuje się to poprzez odwołanie się do prawa natury (kultury) – prawa, którego treść jest zmienna, zależna od czasu i miejsca realizacji, natomiast forma (powinność) stała, gdyż ciągle słychać „wołanie o sprawiedliwość”, o prawo natury, prawo słuszne. Przy czym prawo natury, jego ideał, obowiązuje wtedy, gdy zostanie ustanowione, stanie się prawem stanowionym. 

Nie chodzi jednak o to, aby prawo natury uznać za absolutne i niezmienne. Oznacza to, że prawo pozytywne, nawet gdy jest nieodpowiednie, ciągle jest prawem i nim pozostaje, do czasu gdy nie zostanie zmienione np. pod wpływem prawa natury, które powinno pełnić funkcję „miary prawa tu i teraz stanowionego”.

  • Głównym obowiązkiem prawodawcy jest więc poszukiwanie prawa słusznego, które uwzględni zmienne warunki życia i przyczyni się do realizacji ideału prawa ze względu na wyższe wartości, tj. będzie m.in. gwarantem sprawiedliwości i wolności.