4. Prawo a moralność

4.2. Moralność jako płaszczyzna oceny norm prawnych

Jak już wspomniano, to, że normy prawne chronią (bezpośrednio bądź pośrednio) wybrane dobra podstawowe, jest wynikiem instytucjonalizacji pierwotnych norm postępowania i ocen społecznych wyrażających pochwałę lub naganę określonych stanów rzeczy, wykorzystywanych później w sformalizowanym procesie stanowienia prawa.

  • W wyniku przeprowadzenia ocen moralnych prawodawca kieruje się określoną hierarchią wartości, która jest wykorzystywana do uzasadnienia sensu wprowadzanych regulacji prawnych, jak również wyjaśnia głębszą rację wymuszania dla nich posłuchu (sankcjonowania).

W tym kontekście najczęściej jednak pojawiają się co najmniej następujące pytania:

  • Moralności jakiej grupy społecznej jest wyrazicielem prawo?
  • Co należy rozumieć przez moralność?
  • Czy chodzi tutaj tylko o moralność grupy rządzącej, której głoszone poglądy także na temat, co dobre, a co złe dla społeczeństwa, pozwoliły wygrać walkę o wpływy z innymi grupami społecznymi, czy też szerzej innych grup społecznych wchodzących w skład państwa, które przegrały starcie polityczne, ale nie z powodu ocen moralnych czy też może grup rezygnujących z uczestnictwa w sprawowaniu władzy, czy też przeważającej części społeczeństwa wyrażanej w opinii społecznej?

Z kolei mówiąc o moralności, należy uściślić sam termin, by wskazać, co stanowi płaszczyznę ocen norm prawnych. Pojęcie moralności ma charakter wieloznaczny, mogą to być reguły formułowane przez doktrynę moralną dla określonej grupy społecznej, co stanowi domenę etyki normatywnej, bądź normy moralne rzeczywiście uznawane w danej grupie społecznej za obowiązujące (normy zinternalizowane), bądź normy moralne tylko deklarowane przez grupę społeczną, a więc co do których nie ma pełnego przekonania o sensie ich obowiązywania, bądź też normy moralne przestrzegane przez określone środowisko. W tej ostatniej grupie mieścić się będą zarówno normy zinternalizowane, jak i deklarowane, przy czym różna będzie motywacja ich przestrzegania. Przy normach uznawanych przez członków grupy za własne motywacją będzie przekonanie o ich słuszności, przy normach deklarowanych może to być obawa przed potępieniem ze strony większej części społeczeństwa czy utrzymanie społecznego prestiżu. Jeżeli chodzi o oceny moralne, którymi kieruje się prawodawca przy stanowieniu prawa, to są one przede wszystkim wyrazem moralności rzeczywistej (zinternalizowanej) bądź tylko pozorowanej (deklarowanej) grupy rządzącej.

  • Na ile władza liczy się z poglądami moralnymi innych grup społecznych w obrębie społeczności państwowej czy międzynarodowej, zależy od granic możliwych kompromisów politycznych czy obawy pojawiających się napięć społecznych związanych z obowiązkiem podporządkowania się prawu nieodpowiadającemu ocenom moralnym wpływowych zbiorowości.