Wprowadzenie do filozofii prawa
3. Czym jest prawo w sensie filozoficznym?
3.6. Dodatek 3: czysta teoria prawa
Teoria Hansa Kelsena, zwana czystą teorią prawa, zmierza do stworzenia podstaw metodologicznych prawoznawstwa o charakterze równie ścisłym i naukowym, jak podstawy metodologiczne przyrodoznawstwa. Punktem wyjścia teorii Kelsena jest przeciwstawienie dwóch kategorii myślenia, a mianowicie punktu widzenia bytu i punktu widzenia powinności.
Jeżeli mówię, że coś jest albo że coś być powinno, to każde z tych dwóch wypowiedzeń oznacza zupełnie co innego. Z tego, że coś jest, nie wynika nigdy, że coś być powinno. Z tego, że coś być powinno, nie wynika nigdy, że to musi się urzeczywistnić.
Kelsen dążył do tego, żeby pojęcie prawa oddzielić zupełnie od wszelkich rozważań politycznych, a także od wszelkich rozważań moralnych lub rozważań o sprawiedliwości. Zmierzał do potwierdzenia specyficznej prawidłowości prawa, zupełnie różnej od prawidłowości zjawisk przyrodniczych. Właściwą istotę normy prawnej najlepiej zrozumiemy wówczas, gdy będziemy ją pojmowali, jako zdanie prawne, które z pewnym stanem faktycznym łączy pewne następstwo. Ponieważ prawo jest porządkiem przymusowym, przeto wszelka norma prawna jest normą zarządzającą przymus. Wyraża się to w zdaniu prawnym, które z pewnym określonym warunkiem łączy akt przymusu, jako następstwo. Jest w tym pewna analogia do prawa w znaczeniu przyrodniczym, które jest także połączeniem dwóch elementów: przyczyny i skutku. Zachodzi tu jednak ta różnica, że przy normie prawnej to połączenie pewnego stanu faktycznego z jego następstwem jest inne, aniżeli przy prawie w znaczeniu przyrodniczym. Prawo przyrodnicze brzmi: Jeżeli jest A, to musi być B. Natomiast norma prawna brzmi: Jeżeli jest A, to powinno nastąpić B. Kto kradnie, ten powinien być ukarany. Kto nie oddaje długu, ten powinien podlegać egzekucji. Abstrahujemy przy tym zupełnie od moralnej i politycznej wartości tego połączenia.
Czysta nauka o prawie wysuwa na plan pierwszy pojęcie prawa obiektywnego, czyli pojęcie normy prawnej. Przez obowiązek prawny rozumieć należy normę prawną w jej stosunku do stanowionego przez nią konkretnego postępowania określonej jednostki, innymi słowami normę prawną zindywidualizowaną. Każdy człowiek jest prawnie zobowiązany do pewnego określonego postępowania o tyle, że przeciwieństwo tego postępowania jest przewidziane w normie prawnej, jako warunek aktu przymusu, będącego następstwem bezprawia. W ten sposób jedynie obowiązek prawny jest istotną funkcją prawa obiektywnego. Każde zdanie prawne musi z konieczności wyznaczać obowiązek prawny, ale może także wyznaczyć uprawnienie. Również pojęcie uprawnienia czyli prawa subiektywnego należy sprowadzić do prawa obiektywnego, czyli normy prawnej. Należy traktować prawo subiektywne, jako część składową porządku prawnego, mianowicie jako zdanie prawne w specyficznym odniesieniu do podmiotu.