Wprowadzenie do filozofii prawa

4. Prawo a moralność

Dla potrzeb zajęć posługujemy się terminami „moralność”, „moralny” synonimicznie z terminami „etyczność”, „etyczny”, w kontekście ocen i norm zinstytucjonalizowanych w obrębie doktryny moralnej, jak również używamy tego pojęcia w innym znaczeniu, zaznaczając, że chodzi o pewien fakt społeczny, obejmujący praktykę postępowania bądź deklarowania określonego sposobu zachowania.Racjonalne uzasadnienie norm moralnych usystematyzowanych w ramach teorii etycznej służyć ma nakłonieniu potencjalnych adresatów do ich uznawania i przestrzegania.

• Doktryna etyczna wyznacza kierunki ludzkiego postępowania, pomaga rozstrzygać dylematy decyzyjne pomiędzy dobrem a złem. Współcześnie w ramach etyki normatywnej wyodrębniają się i zyskują coraz większe znaczenie etyki zawodowe (normy deontologiczne), czyli reguły słusznego (godziwego) postępowania w obrębie różnych grup zawodowych, w tym profesji prawniczych.

• Normy etyczne stają się tym samym częścią systemu prawa. Należą do odrębnego porządku normatywnego. Normy etyczne nie wymagają jednak legitymacji legalistycznej. W zasadzie zachodzi zależność odwrotna: to normy prawne wymagają legitymacji etycznej. Z tego też powodu normy etyczne, w tym normy etyki zawodowej, mogą być jedynie odkrywane i kodyfikowane przez system prawnym lub władze korporacji.

W zależności od przyjętej koncepcji moralności, której przedmiotem jest społeczna korzyść bądź dążenie do doskonałości, bądź poszukiwanie Boga, różna może być ocena zachowania w kategoriach dobra lub zła. Nie jest to podział rozłączny. Normy i oceny etyczne ukierunkowane z jednej strony na doskonalenie osoby, tak aby mogła zrealizować cel swojego życia, którym w kręgu doktryny chrześcijańskiej jest eschatologiczne zjednoczenie z Bogiem, są korzystne dla grupy społecznej, w której jednostka żyje. Nierozstrzygalnym natomiast problemem jest brak jednego fundamentu etycznego w ramach zachodzących różnic kulturowych i pogłębiającego się zróżnicowania społecznego, czego wyrazem są różne interesy i systemy wartości poszczególnych grup społecznych.

Rola ocen i reguł moralnych widoczna jest na każdym etapie funkcjonowania prawa w społeczeństwie, tj. jego stanowienia, stosowania i wykonywania w ramach działalności władzy publicznej. Wpływ moralności jest dostrzegalny również w obszarze konsekwencji obowiązywania prawa w stosunku do członków społeczeństwa (także innych jednostek organizacyjnych, w kontekście socjologicznym, a więc wchodzących w ich skład ludzi), którzy w sensie subiektywnym (świadomym) przestrzegają norm prawnych.